?>
  • 56 474 23 44, 56 649 88 50
  • cit@mcknml.pl

Szlaki piesze i rowerowe

SPACER PO NOWYM MIEŚCIE LUB.

Historia Nowego Miasta Lubawskiego sięga 1325 r., kiedy komtur Ziemi Chełmińskiej Otto von Lutenberg założył nad rzeką Drwęcą miasto nazwane Novum forum (Nowy Targ) a w średniowieczu zwane także Nuwenmarkt. System obronny miasta powstawał w I poł. XIV w. Miasto otoczono podwójną fosą zasilaną wodami Drwęcy, obsypano międzywałem ziemnym, a mury obronne miały grubość około 1 m, wysokość prawie 7 m.

1. Dawny kościół ewangelicki obecnie kino Harmonia

Dawny kościół ewangelicki zbudowano na miejscu średniowiecznego ratusza, który spłonął w 1806 r. Nowy budynek świątyni, oddano do użytku w grudniu 1912 r., a po II wojnie światowej – z powodu braku wiernych – w 1958 r. przekazano gminie miejskiej. Obecnie mieści się w nim Kinoteatr Harmonia oraz Centrum Informacji Turystycznej.

2. Kamienica przy ulicy Rynek

W latach 1921 – 1939 wydawano tu i drukowano gazetę „Drwęca” wraz z dodatkami. Od 1938 r. kamienicę zakupiło przedsiębiorstwo Drwęca – Drukarnia i Księgarnia. Z dniem 24 maja 1974 r. kamienica została przekazana na rzecz Skarbu Państwa za symboliczną złotówkę, a obecnie znajduje się w rękach prywatnych.

2. Urząd Miejski

Na trzech parcelach przy południowej pierzei rynku (parcele 44-46) w latach 1776–77 pobudowano nowy ratusz. W latach 1854–93 budynek należał do Zarządu Nowego Miasta Lubawskiego, a od 1893 r. do Powiatu Lubawskiego. Do 1975 r. mieściła się tu siedziba Starostwa Lubawskiego, ale od 1948 r. – Starostwa Nowomiejskiego. Od 1975 r. po dziś dzień mieści się tutaj siedziba Urzędu Miasta.

3. Gotycki kościół p.w. św. Tomasza Apostoła

Kościół p.w. św. Tomasza Apostoła posiada największy w Polsce zespół malowideł ściennych. Powstawały one w średniowieczu i w latach 1600-1650, fundatorem tych późniejszych był wojewoda chełmiński Paweł Działyński. W drugim przęśle północnej ściany nawy głównej przedstawiono oblężenie miasta przez Szwedów w 1628 roku.

4. Bazylika Mniejsza i i Kolegiata

Nowomiejski kościół mocą dekretu „Sacra Congregatio pro Cultu Divino” papieża Pawła VI, od 21 października 1971 r. nosi godność Bazyliki Mniejszej, a od dnia 25 marca 2012 roku także godność Kolegiaty. Wewnątrz znajduje się jedna z nielicznych w Polsce średniowiecznych mosiężnych płyt nagrobnych, która przedstawia rycerza Zakonu Krzyżackiego, Kunona von Liebensteina w pełnym uzbrojeniu.

  • Matka Boska Łąkowska z Dzieciątkiem

Najcenniejszym obiektem w kościele farnym p.w. św. Tomasza jest figura Matki Boskiej Łąkowskiej z Dzieciątkiem. Według tradycji pochodzi z 1402 roku i należy do kręgu „Pięknych Madonn”. W 1882 roku figurę przeniesiono ze spalonego klasztoru franciszkanów-reformatów w pobliskich Łąkach Bratiańskich.

5. Baszta łupinowa – narożna

Wokół dawnej przestrzeni średniowiecznego miasta lokacyjnego, poza dwiema basztami bramnymi, zachowały się fragmenty muru liniowego i prostokątnych baszt łupinowych. Ciekawym reliktem godnym uwagi jest dolna część łupinowej baszty okrągłej, zlokalizowanej na terenie posesji kościoła p.w. św. Tomasza Apostoła.

6. Willa przy ulicy Działyńskich

Przy ulicy Działyńskich pod nr 6 znajduje się okazała willa z przełomu XIX/XX w. W latach 1895-1905 obszar administracyjny miasta wzrósł o 39 ha, a zabudowa miejska liczyła 315 domów mieszkalnych. Na miejscu wcześniejszej zabudowy powstała kamienica, która dotrwała do naszych czasów w pierwotnej formie.

7. Gimnazjum przy ulicy Działyńskich

Szkoła została zbudowana w latach 1897–1898 kosztem 41.000 marek. Od 1945 r. Publiczna Szkoła Powszechna, od 1948 r. Szkoła Ogólnokształcąca stopnia podstawowego, od 1964 r. Szkoła Podstawowa nr 1, a od 1999 r. Zespół Gimnazjum i Szkoły Podstawowej. Obecnie w budynku szkolnym mieści się Gimnazjum.

8. Kamienica z 1899 roku

Tuż obok pod numerem 2 przy ulicy Kazimierza Wielkiego usytuowana jest kolejna kamienica z 1899 roku. Budynek został założony na rzucie wydłużonego prostokąta. W przyziemiu widoczne witryny sklepowe, w drugiej kondygnacji w osi drugiej i szóstej balkony z kutą balustradą.

9. Kamienica z XX wieku

Kamienica z początku XX wieku wybudowana została na rzucie litery L. Budynek trzykondygnacyjny wraz ze ścianką kolankową od podwórza i z trójkątną facjatką. Na elewacji widoczne są „podpierające” cztery filary, które dzielą elewację na trzy części.

10. Brama Lubawska zwana Łąkowską

Najważniejszym elementem systemu obronnego miasta była Brama Lubawska, po której zachowała się baszta domu bramnego. Pierwotnie w systemie bramy znajdował się wysunięty poza linię murów miejskich barbakan – złożony z dwóch okrągłych baszt, połączony z bramą tzw. szyją bramną. Ponad podwójną fosą przerzucony był tu most stały zakończony mostem zwodzonym.

11. Czarny Czwartek w Nowym Mieście Lubawskim

W dziejach miasta 7.12.1939 r. zapisał się jako „czarny czwartek”. W tym dniu, bojówki Selbschutz publicznie rozstrzelały wcześniej aresztowanych więźniów. Mieszkańcy Nowego Miasta Lubawskiego pamiętają o tych tragicznych wydarzeniach i ku czci pomordowanych odsłonięty został krzyż oraz tablica z nazwiskami rozstrzelanych osób.

12. Baszta Brodnicka zwana Kurzętnicką

Baszta Bramy Brodnickiej flankowała dawniej przejazd bramny. Wybudowano ją w stylu gotyckim i przykryto dachem czterospadowym. Baszta zwana też Kurzętnicką stanowi zachowany fragment fortyfikacji miejskich z XIV w. W XIX w. wewnątrz baszty znajdowało się archiwum miejskie, a od 1959 r. funkcjonowała tu ekspozycja Muzeum Ziemi Lubawskiej.

CIEKAWOSTKA:

W 1996 roku w Nowym Mieście Lubawskim, na terenie oficyny jednej z kamienic w rynku, robotnicy budowlani odkryli na głębokości ok. 1 metra pojemnik ze złotymi monetami. Były to weneckie dukaty (cekiny) z XIII i XIV wieku. Skarb monet jest na tyle cenny, że Nowe Miasto Lubawskie założył w 1325 roku komtur chełmiński Otto von Lutterberg (w latach 1334 – 1335 komtur nowomiejski) i obowiązywała tu moneta niemiecka. W roku 2012 podczas Dni Nowego Miasta Lubawskiego oficjalnie wybita został moneta okolicznościowa upamiętniająca znalezienia skarbu: 1 CEKIN NOWOMIEJSKI. Pamiątkową monetę można kupić w Centrum Informacji Turystycznej.

ROWEREM WOKÓŁ NOWEGO MIASTA LUBAWSKIEGO

ODCINEK 1

Trasa idealna do rodzinnej rekreacyjnej wycieczki. Na odcinku między Kurzętnikiem, a Marzęcicami, jak również pomiędzy Nawrą, a Nowym Miastem Lub. do pokonania dość znaczna różnica wysokości terenu. Rodzaje dróg: ok. 60 % drogi o nawierzchni asfaltowej, ok. 25 % szeroka droga szutrowa, ok. 15 % ścieżka rowerowa o nawierzchni z kostki betonowej. Natężenie ruchu drogowego na większości odcinków dróg bardzo małe. Odcinek po ścieżce rowerowej przylegający do pięknej, naturalnej doliny rzeki Drwęcy objętej ochroną przyrodniczą w ramach europejskiej sieci NATURA 2000. Rzeka Drwęca jest również największym w Polsce rezerwatem ichtiofaunistycznym. W wodach tej rzeki występują rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki ryb, w tym łosoś i certa. Przed Nowym Miastem Lub od strony Nawry kręta droga w lesie, na której odbywają się rajdy samochodowe. Przy trasie do odwiedzenia miejsce pamięci historycznej – „Pomnik pod Nawrą” (jednocześnie atrakcyjny punk widokowy na północną część Nowego Miasta Lubawskiego).

Trasa o dużych walorach widokowych, idealna do rodzinnej rekreacyjnej wycieczki. Jadąc rowerem możemy podziwiać ciekawą, polodowcową rzeźbę terenu, jak również mozaikę krajobrazów złożoną z łąk, lasów, nieużytków oraz pól uprawnych. Odcinek po ścieżce rowerowej przylega do pięknej, naturalnej doliny rzeki Drwęcy objętej ochroną przyrodniczą w ramach europejskiej sieci NATURA 2000. Przed Nowym Miastem Lub od strony Nawry kręta droga w lesie, na której odbywają się rajdy samochodowe. Przy trasie do odwiedzenia miejsce pamięci historycznej – „Pomnik pod Nawrą” (jednocześnie atrakcyjny punk widokowy na północną część Nowego Miasta Lubawskiego). Na odcinku między Kurzętnikiem, a Marzęcicami, jak również pomiędzy Nawrą, a Nowym Miastem Lub. do pokonania dość znaczna różnica wysokości terenu. Rodzaje dróg: ok. 60 % drogi o nawierzchni asfaltowej, ok. 25 % szeroka droga szutrowa, ok. 15 % ścieżka rowerowa o nawierzchni z kostki betonowej. Natężenie ruchu drogowego na większości odcinków dróg bardzo małe.
• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności:  Łatwy
• Dystans: 12,8 km

Pomnik pod Nawrą
Pomnik poświęcony jest ofiarom II wojny światowej z Nowego Miasta i okolic, które zostały rozstrzelane w pobliskim lasku, pomordowane w obozach bądź poległy na różnych frontach. Zaprojektował go olsztyński rzeźbiarz Ryszard Wachowski (1930-1985), pod nazwą „Ściana śmierci”. Odsłonięty został 13 maja 1962 roku. Pomnik w formie muru stylizowanego na ludzkie sylwetki. Obok pomnika ściana z nazwiskami ofiar. Przed pomnikiem znajduje się plac, na którym odbywają się oficjalne uroczystości upamiętniające II wojnę światową. Doskonały punkt widokowy na północną część Nowego Miasta Lubawskiego i fragment doliny rzeki Drwęcy.

Rzeka Drwęca
Prawy dopływ dolnej Wisły. Jej długość wynosi 232 km, średni przepływ przy ujściu – ok. 30 m3/s,a powierzchnia zlewni – 5 693 km2. Rzeka Drwęca stanowi największy w Polsce rezerwat ichtiofaunistyczny utworzony w roku 1961 na obszarze 1248 ha. Celem ochrony jest zachowanie środowiska wodnego w niezmienionym stanie, a w szczególności ochrona ryb wędrownych: łososia, troci wędrownej i certy. Cenne przyrodniczo obszary doliny rzeki Drwęcy oraz jej dopływów należą do sieci ekologicznej Natura 2000. Celem ochrony jest zachowanie w niezmienionym stanie ważnych dla całej Europy siedlisk przyrodniczych, a także populacji gatunków zwierząt i roślin. Dolina Drwęcy pełnią rolę niezmiernie ważnego połączenia korytarzowego między Doliną Wisły, a Pojezierzem Mazurskim.
Wyjątkowo korzystne warunki środowiskowe panujące w rzece Drwęcy umożliwiają prowadzenie działań w zakresie odtwarzania populacji jesiotra ostronosego w Polsce. Jest to ryba o interesującej biologii i wyglądzie, osiągająca długość do 4m i masę do 300 kg, która występowała w dorzeczu rzeki Wisły do lat 60-tych ubiegłego wieku. Pierwsze osobniki tego gatunku zostały wpuszczone do rzeki Drwęcy w 2006 r. Rzeka Drwęca uznawana jest za jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce.

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-1

ODCINEK 2

Trasa o dużych walorach widokowych, idealna do rodzinnej rekreacyjnej wycieczki. Jadąc rowerem możemy podziwiać ciekawą, polodowcową rzeźbę terenu, jak również mozaikę krajobrazów złożoną z łąk, lasów, nieużytków oraz pól uprawnych. Trasa przylega do pięknej, naturalnej doliny rzeki Drwęcy objętej ochroną przyrodniczą w ramach europejskiej sieci NATURA 2000. Nieopodal mostu drogowego przez rzekę Drwęcę pomiędzy m. Kaługa, a m. Nielbark zlokalizowany jest atrakcyjny pod względem przyrodniczym i rekreacyjnym zbiornik wodny – „Wyrobisko Nielbark”. W miejscowości Kurzętnik warto odwiedzić „Górę Zamkową”, na której znajdują się ruiny zamku krzyżackiego oraz amfiteatr. Na zboczu góry od strony kurzętnickiego rynku wybudowana została niezwykła trasa drogi krzyżowej. Wzniesienie stanowi wspaniały punkt widokowy w szczególności na dolinę rzeki Drwęcy. Z uwagi na przebieg trasy na styku doliny rzecznej i wysoczyzn morenowych podczas wycieczki trzeba kilkakrotnie pokonać wzniesienia terenu wymagające trochę większego wysiłku. Rodzaje dróg: ok. 85 % drogi o nawierzchni asfaltowej, ok. 10 % ścieżka rowerowa o nawierzchni z kostki betonowej, ok. 5 % droga szutrowa. Natężenie ruchu drogowego na większości odcinków dróg bardzo małe.
• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności:  Łatwy
• Dystans: 19,6 km

Rzeka Drwęca
Prawy dopływ dolnej Wisły. Jej długość wynosi 232 km, średni przepływ przy ujściu – ok. 30 m3/s,a powierzchnia zlewni – 5 693 km2. Rzeka Drwęca stanowi największy w Polsce rezerwat ichtiofaunistyczny utworzony w roku 1961 na obszarze 1248 ha. Celem ochrony jest zachowanie środowiska wodnego w niezmienionym stanie, a w szczególności ochrona ryb wędrownych: łososia, troci wędrownej i certy. Cenne przyrodniczo obszary doliny rzeki Drwęcy oraz jej dopływów należą do sieci ekologicznej Natura 2000. Celem ochrony jest zachowanie w niezmienionym stanie ważnych dla całej Europy siedlisk przyrodniczych, a także populacji gatunków zwierząt i roślin. Dolina Drwęcy pełnią rolę niezmiernie ważnego połączenia korytarzowego między Doliną Wisły, a Pojezierzem Mazurskim.
Wyjątkowo korzystne warunki środowiskowe panujące w rzece Drwęcy umożliwiają prowadzenie działań w zakresie odtwarzania populacji jesiotra ostronosego w Polsce. Jest to ryba o interesującej biologii i wyglądzie, osiągająca długość do 4m i masę do 300 kg, która występowała w dorzeczu rzeki Wisły do lat 60-tych ubiegłego wieku. Pierwsze osobniki tego gatunku zostały wpuszczone do rzeki Drwęcy w 2006 r. Rzeka Drwęca uznawana jest za jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce.

Wyrobisko Nielbark
Zbiornik wodny powstały na skutek wydobycia kruszyw pospolitych (żwir, piasek, glina). Jego powierzchnia wynosi 35,8 ha, długość maksymalna 6.515 m, a głębokość maksymalna 27,0 m. Przez zbiornik przepływa ciek wodny – Struga Krzemieniewska, która jest dopływem Drwęcy. Zbiornik posiada bardzo urozmaiconą linię brzegową oraz kilka wysp. Jedną z nich wykorzystuje liczna kolonia mew śmieszek. Wyrobisko Nielbark jest bardzo atrakcyjnym i popularnym łowiskiem wędkarskim. Rybostan akwenu jest bardzo urozmaicony – dominujące gatunki ryb to: boleń, płoć, leszcz, okoń, szczupak, sandacz, lin, krąp, karaś srebrzysty, sum, węgorz, wzdręga. Otoczenie zbiornika stanowią łąki, roślinność ruderalna i lasy. Od strony północnej zlokalizowano wiatę rekreacyjną wraz tablicami edukacyjnymi z zakresu ochrony przyrody. Pomimo sztucznego pochodzenia akwen zachwyca walorami przyrodniczo-krajobrazowymi.

 Góra Zamkowa
Na wznoszącym się na wysokość ok. 140 m n.p.m. i ok. 65 m nad dnem pobliskiej doliny rzeki Drwęcy wzgórzu morenowym znajdują się ruiny zamku wzniesionego na przełomie XIII i XIV wieku przez kapitułę zakonu krzyżackiego w Chełmnie. To właśnie na widocznych z tego zamku w kierunku północnym terenach za rzeką zbierały się w lipcu 1410 roku wojska krzyżackie. Jednak nie doszło tutaj do bitwy ponieważ wojska Władysława Jagiełły musiały zawrócić, by uniknąć przeprawy przez rzekę. Na stoku góry od strony kurzętnickiego rynku wybudowana została niezwykła trasa drogi krzyżowej. W szczytową część północnego zbocza wkomponowany został amfiteatr, który poza funkcją kulturalno-rozrywkową, stanowi wspaniały punkt widokowy w szczególności na dolinę meandrującej rzeki Drwęcy. Wymieniona infrastruktura powstała w 2010 r. przy wsparciu finansowym z budżetu UE.

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-2

ODCINEK 3

Kolejna trasa o dużych walorach widokowych w okolicy Nowego Miasta Lubawskiego. Jadąc rowerem możemy podziwiać ciekawą, polodowcową rzeźbę terenu, jak również mozaikę krajobrazów złożoną z łąk, lasów, nieużytków oraz pól uprawnych. Znaczna część trasy przylega do pięknej, naturalnej doliny rzeki Drwęcy objętej ochroną przyrodniczą w ramach europejskiej sieci NATURA 2000. Odcinek wzdłuż rzeki bardzo płaski. Wjazd na wysoczyznę morenową okalającą dolinę wiąże się z jadą pod górę. Rodzaje dróg: ok. 60 % drogi o nawierzchni asfaltowej, ok. 25 % drogi szutrowe, ok. 15 % ścieżka rowerowa o nawierzchni z kostki betonowej. Natężenie ruchu drogowego na większości odcinków dróg bardzo małe.
• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności:  Łatwy
• Dystans: 17,9 km

Rzeka Drwęca
Prawy dopływ dolnej Wisły. Jej długość wynosi 232 km, średni przepływ przy ujściu – ok. 30 m3/s,a powierzchnia zlewni – 5 693 km2. Rzeka Drwęca stanowi największy w Polsce rezerwat ichtiofaunistyczny utworzony w roku 1961 na obszarze 1248 ha. Celem ochrony jest zachowanie środowiska wodnego w niezmienionym stanie, a w szczególności ochrona ryb wędrownych: łososia, troci wędrownej i certy. Cenne przyrodniczo obszary doliny rzeki Drwęcy oraz jej dopływów należą do sieci ekologicznej Natura 2000. Celem ochrony jest zachowanie w niezmienionym stanie ważnych dla całej Europy siedlisk przyrodniczych, a także populacji gatunków zwierząt i roślin. Dolina Drwęcy pełnią rolę niezmiernie ważnego połączenia korytarzowego między Doliną Wisły, a Pojezierzem Mazurskim. Wyjątkowo korzystne warunki środowiskowe panujące w rzece Drwęcy umożliwiają prowadzenie działań w zakresie odtwarzania populacji jesiotra ostronosego w Polsce. Jest to ryba o interesującej biologii i wyglądzie, osiągająca długość do 4m i masę do 300 kg, która występowała w dorzeczu rzeki Wisły do lat 60-tych ubiegłego wieku. Pierwsze osobniki tego gatunku zostały wpuszczone do rzeki Drwęcy w 2006 r. Rzeka Drwęca uznawana jest za jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce.

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-3

ODCINEK 4

Nowe Miasto Lubawskie
Udokumentowana historia Nowego Miasta Lubawskiego sięga roku 1325, kiedy komtur Ziemi Chełmińskiej Otto von Luterberg założył nad rzeką Drwęcą miasto nazwane Novum Forum(Nowy Targ). Stało się ono ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym Państwa Zakonnego, o czym świadczą zachowane do dziś zabytki budowlane. Nowe Miasto, w średniowieczu zwane także Nuwenmarkt, było jednym z najbardziej ufortyfikowanych miast Zakonu Krzyżackiego. System obronny miasta powstawał w I połowie XIV wieku. Miasto otoczono podwójną fosą zasilaną wodami Drwęcy i obsypano międzywałem ziemnym. Mury obronne miały grubość około 1 metra, wysokość prawie 7 metrów. Uległy częściowemu zniszczeniu w XVII wieku i podczas Wojny Północnej (1700-1721), ale największe spustoszenia przyniósł im wiek XIX. Cegły z rozbiórki murów posłużyły do zabudowy ulicy Okólnej, powstałej w linii dawnych umocnień. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty tych fortyfikacji.

Nawra
Wieś sołecka położona 3 km na północny wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, licząca obecnie 445 mieszkańców. Wzmiankowana w roku 1404 (w tym czasie wieś zwala się Neber), stanowiła wówczas własność Zakonu. Informacje o szkodach wojennych z roku 1414 podają, że we wsi spłonęło 25 gospodarstw gburskich wraz ze zbożem i inwentarzem żywym, a łączne straty oszacowane zostały na 1000 grzywien. Od roku 1557 Nawra staje się własnością królewską. Wizytacja z roku 1667 przynosi informację, że dwór w Nawrze oddawał proboszczowi 8 korców żyta i tyleż pszenicy, z czego wnioskować należy, że w tym czasie istniał w Nawrze kościół. W roku 1880 wieś zamieszkana była przez 368 mieszkańców (z czego 320 osób to katolicy, a 48 – ewangelicy).

NAWRA – kapliczka na wzgórzu, obok zabudowania nr 52. Murowana z cegły na planie kwadratu. 5 m wysokości. otynkowana. W górnej części przeszklona z 3 stron wnęka z ceramiczną figurą Matki Boskiej – 75 cm wysokości. Daszek dwuspadowy zwieńczony krzyżem. W dolnej części kapliczki na ścianach prostokątne blendy, a na nich daty: „1904” (prawdopodobnie data budowy pierwotnej kapliczki), „1939” (data zniszczenia), „1945” (data odbudowy).

NAWRA – kapliczka w centrum wsi. Murowana z cegły na planie kwadratu, wysokości 4.5 m. Na 1.5 m cokole stoi przeszklona wnęka z ceramiczną figurą Matki Boskiej wys. 1 m. Wyżej dwuspadowy daszek z krzyżem. Całość wyłożona płytkami z lastrico. Na cokole tablica z napisem: „Matko nie opuszczaj nas”. Dokoła metalowe, kute ogrodzenie z furtką.

NAWRA – pomnik na wyniosłym wzniesieniu stromo opadającym ku dolinie Drwęcy, tuż przy granicy gminy z Nowym Miastem Lubawskim. Odsłonięty 13 maja 1962 roku, zbudowany wg projektu R. Wachowskiego, przedstawia mur i stylizowane ludzkie sylwetki. Na murze liczne tabliczki zawierające imiona i nazwiska mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego i okolic, zamordowanych i zaginionych w czasie II wojny światowej. Przed pomnikiem plac apelowy i metalowe maszty.

• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności:  Łatwy
• Dystans: 26,1 km

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-4

ODCINEK 5

Nowe Miasto Lubawskie
Udokumentowana historia Nowego Miasta Lubawskiego sięga roku 1325, kiedy komtur Ziemi Chełmińskiej Otto von Luterbergzałożył nad rzeką Drwęcą miasto nazwane Novum Forum(Nowy Targ). Stało się ono ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym Państwa Zakonnego, o czym świadczą zachowane do dziś zabytki budowlane. Nowe Miasto, w średniowieczu zwane także Nuwenmarkt, było jednym z najbardziej ufortyfikowanych miast Zakonu Krzyżackiego. System obronny miasta powstawał w I połowie XIV wieku. Miasto otoczono podwójną fosą zasilaną wodami Drwęcy i obsypano międzywałem ziemnym. Mury obronne miały grubość około 1 metra, wysokość prawie 7 metrów. Uległy częściowemu zniszczeniu w XVII wieku i podczas Wojny Północnej (1700-1721), ale największe spustoszenia przyniósł im wiek XIX. Cegły z rozbiórki murów posłużyły do zabudowy ulicy Okólnej, powstałej w linii dawnych umocnień. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty tych fortyfikacji.

Pacółtowo to wieś sołecka nad rzeczką Groblicą, oddalona ok. 2 km na wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, przy drodze prowadzącej w kierunku Tylic. Wzmiankowana po raz pierwszy (jako „Petczolcza”) w roku 1414 przy spisie szkód wojennych, które wyceniono na 600 guldenów. W tym okresie wieś stanowiła własność kapituły chełmińskiej. Kolejna wzmianka pochodzi z roku 1416, kiedy kapituła chełmińska nadaje młyn w Pacoltowie Mikołajowi Kaitwasserowi. W roku 1502 młyn przejmuje młynarz Zygmunt, zobowiązany do utuczenia jednej świni rocznie dla wójta i mielenia zboża na rzecz kapituły. W roku 1570 Pacołtowo zamieszkiwało 15 chłopów i funkcjonowały 2 młyny.

• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności: Łatwy
• Dystans: 6,4 km

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-5

ODCINEK 6

Nowe Miasto Lubawskie
Udokumentowana historia Nowego Miasta Lubawskiego sięga roku 1325, kiedy komtur Ziemi Chełmińskiej Otto von Luterberg założył nad rzeką Drwęcą miasto nazwane Novum Forum(Nowy Targ). Stało się ono ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym Państwa Zakonnego, o czym świadczą zachowane do dziś zabytki budowlane. Nowe Miasto, w średniowieczu zwane także Nuwenmarkt, było jednym z najbardziej ufortyfikowanych miast Zakonu Krzyżackiego. System obronny miasta powstawał w I połowie XIV wieku. Miasto otoczono podwójną fosą zasilaną wodami Drwęcy i obsypano międzywałem ziemnym. Mury obronne miały grubość około 1 metra, wysokość prawie 7 metrów. Uległy częściowemu zniszczeniu w XVII wieku i podczas Wojny Północnej (1700-1721), ale największe spustoszenia przyniósł im wiek XIX. Cegły z rozbiórki murów posłużyły do zabudowy ulicy Okólnej, powstałej w linii dawnych umocnień. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty tych fortyfikacji.

Mszanowo to wieś będąca siedzibą władz Gminy. położona nad Drwęcą, ok. 2 km na północny wschód od Nowego Miasta Lubawskiego. Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1327 (w tym okresie występuje jako „Wipsanow”), przy okazji nadania przez biskupa chełmińskiego Otto Mikołajowi z Tylic ziem, które leżały między jego dotychczasową posiadłością, a Drwęcą i Welem. W roku 1546 kapituła chełmińska odstępiła wieś biskupowi Tidemanowi, a 8 lat później biskup chełmiński Jan Lubodzieski przekazuje wieś ponownie kapitule chełmińskiej.

Pacółtowo to wieś sołecka nad rzeczką Groblicą, oddalona ok. 2 km na wschód od Nowego Miasta Lubawskiego, przy drodze prowadzącej w kierunku Tylic. Wzmiankowana po raz pierwszy (jako „Petczolcza”) w roku 1414 przy spisie szkód wojennych, które wyceniono na 600 guldenów. W tym okresie wieś stanowiła własność kapituły chełmińskiej. Kolejna wzmianka pochodzi z roku 1416, kiedy kapituła chełmińska nadaje młyn w Pacoltowie Mikołajowi Kaitwasserowi. W roku 1502 młyn przejmuje młynarz Zygmunt, zobowiązany do utuczenia jednej świni rocznie dla wójta i mielenia zboża na rzecz kapituły. W roku 1570 Pacołtowo zamieszkiwało 15 chłopów i funkcjonowały 2 młyny.

• Rodzaj aktywności: Rower górski
• Stopień trudności: Łatwy
• Dystans: 10,6 km

www.traseo.pl/trasa/rowerem-wokol-nowego-miasta-lubawskiego-6

Rodzinna Trasa Rowerowa

Wyruszamy z rynku nowomiejskiego, gdzie znajduje się Centrum Informacji Turystycznej** mieszczące się w zabytkowym dawnym kościele ewangelickim. Objeżdżamy rynek, przejeżdżamy obok budynku Urzędu Miejskiego i ruszamy w stronę Kolegiaty Św. Tomasza ulicą Kościelną, następnie skręcamy w lewo w ulicę Działyńskich i jedziemy prosto mijając po prawej stronie Szkołę Podstawową, a po lewej budynek Urzędu Skarbowego.
0,53 km 
Dojeżdżamy do skrzyżowania, przy którym po lewej stronie funkcjonuje Miejska Biblioteka Publiczna, a my skręcamy w prawo w ulicę Tysiąclecia, przy której po ok. 200 m po prawej mijamy Targowisko Miejskie.
1,45 km 
Po lewej stronie mijamy Szkołę Podstawową a tuż za nią boisko ORLIK dostępne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Po ok. 200 m dojeżdżamy do zakrętu prowadzącego w ulicę Warneńczyka. Jedziemy prosto, wjeżdżamy w drogę gruntową będącą częścią ulicy Tysiąclecia. 
2,30 km 
Drogą gruntową dojeżdżamy do drogi asfaltowej prowadzącej w lewo do DK nr 16, zaś w prawo do miejscowości Mszanowo. Skręcamy w prawo w ulicę Mszanowską , po ok. 300 m przejeżdżamy przez most pod którym płynie Rzeka Drwęca – to dopływ rzeki Wisły, rzeka nizinna II rzędu hydrograficznego o długości całkowitej cieku 219,3 km, szerokość średnia 12,00 m, głębokość średnia 2,50 m., wodny rezerwat przyrody i najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce, ochronie podlega środowisko wodne i bytujące w nim ryby: pstrąg, łosoś szlachetny, troć, certa, minag rzeczny. Drwęca jest atrakcyjnym szlakiem wodnym. Zaskakuje swoim zmiennym obliczem, raz jest dziką krętą rzeką, aby za chwilę leniwie toczyć swe wody szeroką doliną rzeczną.
2,63 km
Dojeżdżamy do wsi Mszanowo, po ok. 300 m, tuż za zakrętem mijamy po lewej stronie Urząd Gminy Nowe Miasto Lubawskie, jedziemy dalej drogą asfaltową i na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w kierunku wsi Bratian.
4,43 km 
Malowniczy teren leśny zachęca do rodzinnej przejażdżki w lesie, gdzie przy znakach Nadleśnictwa Iława skręcamy w prawo w drogę gruntową. 
6,33 km 
Dojeżdżamy do miejsca, gdzie na pobliskim drzewie znajduje się figurka z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. Jedziemy nadal prosto i na najbliższym skrzyżowaniu skręcamy w lewo do punktu czerpania wody. 
7,52 km 
Znajdujemy się przy Leśniczówce Nadleśnictwa Tylice, gdzie organizujemy postój na odpoczynek i posiłek. Szykujemy się do powrotu, wyjeżdżając z Leśniczówki wracamy tą samą trasą do skrzyżowania, gdzie przy znaku kierunkowym (czerpania wody) skręcamy w prawo. 
8,70 km 
Docieramy do znanej nam już figurki na drzewie i jedziemy prosto z niewielkiej górki. 
10,05 km 
Dojeżdżamy do końca młodego lasu, który widzimy po prawej stronie i skręcamy w lewo, po ok. 1 km znajdujemy się na skrzyżowaniu koło zakładu „Kompasz”, przy którym skręcamy lekko w prawo i po chwili wjeżdżamy na drogę asfaltową .
11,62 km 
Jedziemy na skrzyżowaniu prosto i tuż za nim skręcamy w lewo i przejeżdżamy obok znanego nam już budynku Urzędu Gminy w Mszanowie. Jedziemy prosto i wjeżdżamy w drogę gruntową koło sklepu spożywczego, który mijamy po lewej stronie. 
13,62 km 
Na skrzyżowaniu skręcamy w lewą stronę i przejeżdżamy przez bramę „Mini Rallycross” by po chwili dotrzeć do celu naszej podróży – do AUTOMOBILKLUBU NOWOMIEJSKIEGO.

• Rodzaj aktywności: Rower górski  
• Stopień trudności:  Łatwy
• Dystans: 14,6 km

www.traseo.pl/trasa/rodzinna-trasa-rowerowa-nowe-miasto-lubawskie

Ścieżka na dawnej linii kolejowej Nowe Miasto Lubawskie – Zajączkowo Lubawskie

W gminie Nowe Miasto Lubawskie można już korzystać z ponad 5-kilometrowego odcinka ścieżki rowerowej wzdłuż dawnej linii kolejowej do Zajączkowa Lubawskiego. Ścieżka łączy Pacółtowo z Tyliczkami, i biegnie w strefie krajobrazu chronionego doliny rzeki Wel. 

Szlak rowerowy zielony Toruń – Radomno

Rowerowy Szlak Zielony prowadzi od Torunia, przez Golub Dobrzyń, Brodnicę do Radomna. Trasa o długości 130 km jest bardzo atrakcyjna i umożliwia poznane walorów turystycznych i krajobrazowych miejscowości położonych wzdłuż rzeki Drwęca. Jest to nowy  szlak rowerowy wyznaczony przez działaczy Oddziału Miejskiego PTTK w Toruniu. Szlak ten oznakowany znakami zielonymi prowadzi z Torunia  przez Lubicz, Jedwabno, Młyniec, Kępę, Elgiszewo, Okonin, Olszówkę, Golub Dobrzyń, Szafarnię, Płonne, Półwiesk Mały, Radziki Duże, Radziki Małe, Łapinóżek, Łapinóż, Gorczenicę, Brodnicę, Karbowo, Bachotek, Grzmięcę, Ciche, Łąkorek, Łąkorz, Skarlin, Lekarty, Nowy Dwór, Chrośle, do Radomna.  Całkowita długość trasy wynosi 130 km.

0,0 km Toruń
(BORT – PTTK, plac Rapackiego 2) – Miasto  .liczące  208 000 mieszkańców leżące nad rz. Wisłą i Drwęcą. Siedziba Sejmiku Samorządowego Województwa Kujawsko – Pomorskiego.  Od 1992 r. siedziba diecezji toruńskiej. Miasto o bogatych tradycjach i historii, licznych zabytkach i atrakcjach turystycznych. Prawa miejskie Toruń otrzymał w 1233 r., dzięki swojemu dogodnemu położeniu komunikacyjnemu stając się w szybkim czasie miastem dużym, pięknym i bogatym. W średniowieczu należał do związku miast hanzeatyckich. Po wojnie z krzyżakami w 1411 r. został tu podpisany I pokój toruński. Wojna trzynastoletnia, której sygnałem było w 1454 r. zniszczenie zamku krzyżackiego przez mieszczan, miała także epilog w Toruniu, bowiem w 1466 r. podpisano tu II pokój toruński. W XVII w. wskutek wojen szwedzkich nastąpił stopniowy upadek znaczenia miasta. W latach zaboru miasto przyłączono do państwa pruskiego. W 1920 r. Toruń powrócił do niepodległej Polski, miasto zostało stolicą woj. Pomorskiego. Toruń stanowi duże centrum naukowe, kulturalne, religijne i przemysłowe. Od 1945 r. posiada Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Miasto chętnie jest odwiedzane przez turystów, którym zapewnia  niepowtarzalny  klimat, gościnną atmosferę oraz przepiękne zabytki z przeszłości tj. katedra św. Janów, kościół NMP, św. Jakuba, ratusz staromiejski, kamienica „Pod Gwiazdą”, Dom Kopernika, zespół średniowiecznych murów obronnych łącznie z Krzywą Wieżą, ruiny zamków: Dybów i krzyżackiego oraz szereg zabytkowych spichlerzy, pałaców i kamienic. Do wyjątkowych obiektów w skali kraju należą również obiekty Twierdzy Toruń. To naprawdę warto zobaczyć.
5,0 km Toruń
(Fort Sobieskiego, Fort I ) – Usytuowany w zalesionym terenie na prawo od szlaku, na skarpie nadwiślańskiej. Jeden z 15 fortów składających się na dawną twierdzę Toruń, którą zbudowano w latach 1878 – 1892. Fort I jest najbardziej wysuniętym na wschód od miasta umocnieniem w zewnętrznym pierścieniu obronnym. Został zbudowany w latach 1888 – 1889 jako ostatni z fortów toruńskich, będąc jednocześnie najnowocześniejszym rozwiązaniem fortu pancernego w Europie.
10 km Lubicz
Siedziba gminy Lubicz. Wieś wzmiankowana w 1292 roku w dokumencie księżnej Salomei, która zezwoliła Krzyżakom na użytkowanie młyna na rz. Drwęcy. W 1457 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał Lubicz radzie miasta Torunia. W średniowiecznym Lubiczu istniały: cegielnia, folusz oraz miedziennica. W XVIII wieku Lubicz pełnił rolę zaplecza przemysłowego dla Torunia, znajdowały się tam m.in. młyny zbożowe, tartak, folusze, garbarnie, papiernie oraz kuźnica miedzi. Słynna papiernia wymieniona została po raz pierwszy w 1687 roku a pierwszym znanym papiernikiem był w 1693 roku niejaki Martin Masconi. W 1734 roku wojska polskie wierne królowi Stanisławowi Leszczyńskiemu przy próbie zdobycia Torunia, dodatkowo spaliły zaplecze przemysłowe w Lubiczu, w tym papiernię, śluzy oraz młyny. W 1802 roku oraz w 1829 roku papiernia ponownie spłonęła i nie odbudowano jej. Po 1815 roku przy Drwęcy w Lubiczu stanęły komory: pruska i rosyjska. Ciekawostki krajoznawcze: kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika wzniesiony w 1933 roku; przebudowana kaplica z XIX wieku; nad Drwęcą zespół młynów ze śluzami.
12 km Jedwabno
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1252 roku, kiedy była własnością Świętosława Wirciżyrowica. W okresie panowania krzyżackiego był tu folwark krzyżacki należący do komturstwa toruńskiego. W 1338 roku wielki mistrz krzyżacki Dytrych von Altenburg nadał majątek w Jedwabnie – Fryderykowi Juvenis. Na początku wojny trzynastoletniej w 1454 roku król Kazimierz Jagiellończyk nadał majątek   jedwabieński burmistrzowi toruńskiemu Tilemanowi von Wege. W pierwszej ćwierci XVIII wieku dzierżawcą majątków miejskich: Jedwabna, Lubicza i Rogówka był rajca toruński Abraham Thiel. W końcu XVIII wieku Jedwabno składało się z folwarku szlacheckiego, wioski oraz karczmy – całość posiadała 10 dymów mieszkalnych. Ostatnim właścicielem majątku w Jedwabnie od 1928 roku do wybuchu II wojny był Edward Mysłakowski, który został zamordowany w 1940 roku przez Niemców w obozie w Oranienburgu . Ciekawostki krajoznawcze: dworek wzniesiony w końcu XVIII wieku; wokół dworu park w typie krajobrazowym z końca XVIII wieku – zabytkowy. W parku, który zajmuje powierzchnię 4.40ha, rośnie lipa drobnolistna o obwodzie 510cm, uznana za pomnik przyrody żywej; nad brzegiem Drwęcy w jej zakolu wznoszą się wały grodziska o nieregularnym kształcie, którego funkcjonowanie określono na połowę IX do XIV wieku
14,5 km Młyniec
Od średniowiecza wieś rozwijała się po obu stronach Drwęcy.W 1258 roku wojewoda mazowiecki Bogusza Miecławic zapisał wieś Mlyn w testamencie swojej żonie Ludmile, która następnie przekazała ją kapitule kujawskiej. W 1265 roku mistrz krajowy Ludwik von Baldersheim przekazał Młyniec prepozytowi Janowi oraz kapelanowi z Kruszwicy Wincentemu. W 1382 roku wieś należała do Łukasza Russe mieszczanina z Torunia oraz Wiczego Molnera – ten ostatni był właścicielem młyna Pachur. W późniejszym czasie część wsi należała, także do klasztoru benedyktynek toruńskich. W 1505 roku część Młyńca z wodnym młynem, stanowiła własność Hansa vom Wege z Torunia. W 1609 roku ksieni benedyktynek Zofia Dulska wydzierżawiła część wsi kapitule biskupiej w Chełmży. Od połowy XVII wieku do 1772 roku część Młyńca należała do jezuitów toruńskich. W XIX i na początku XX wieku w Młyńcu istniały dwa majątki, których właścicielami w 1910 roku byli: Kacper Bazański oraz Teofil Kliński von Rautenberg. Ciekawostki krajoznawcze: kościół św. Ignacego Loyoli, drewniany, wzniesiony w 1750 roku; dwa młyny „Pachur”  i  „Bierzgieł” z końca XIX wieku.
15,0 km Struga Rychnowska
Prawy dopływ rzeki Drwęcy. Wypływa z jez. Mlewieckiego i posiada około 16 km długości. Ciekawostki krajoznawcze: w średniowieczu nad Strugą Rychnowską było, aż 11 młynów wodnych m.in. Olesiek, Juda, Szerokostaw, Pachur,. Struś  oraz Bierzgieł.
16,2 km Kępa
Leśniczówka położona nad Drwęcą w otoczeniu lasów sosnowo – dębowych. Ciekawostki krajoznawcze: przy zabudowaniach  dąb – pomnik  przyrody oraz krzyż.
20,0 km Elgiszewo
W 1293 r. biskup kujawski Wisław odstąpił Krzyżakom ziemię pomiędzy Golubiem i Ostrowitem za wyjątkiem Elgiszewa. W 1582 r. wieś stanowiła własność biskupów kujawskich.
23,0 km Okonin
To śródleśne jezioro. Ciekawostki krajoznawcze: powierzchnia jeziora obejmuje 34,2 ha a jego maksymalna głębokość to 11,5 m. Jezioro stanowi cel sobotnio – niedzielnego wypoczynku mieszkańców Torunia i Golubia – Dobrzynia.
27,0 km Olszówka
Wieś położona nad Drwęcą. W 1806 roku pod osadą doszło do drobnej potyczki z udziałem wojsk pruskich i napoleońskich. W 1835 roku na terenie osady funkcjonowała cegielnia. Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka murowana z 1930 roku oraz dawny budynek pruskiej straży granicznej z końca XIX wieku.
30,0 km Golub-Dobrzyń
Miasto liczące około 12 000 mieszkańców, położone nad Drwęcą. Powstało w 1950 r. wskutek połączenia dwóch miast Golubia i Dobrzynia. Osada Golub w 1254 r. została nadana przez Krzyżaków biskupowi kujawskiemu Wolimirowi. Od 1293 r. w posiadaniu Krzyżaków. Prawa miejskie Golub otrzymał w 1331 r. a Dobrzyń w 1789 r.. W czasie wojen krzyżackich miasto wielokrotnie oblegane, zmieniło właściciela. Od 1466 r. siedziba starostwa niegrodowego. W latach 1524 – 1611  należał do rodziny Kostków a w 1611 – 1625 do królewny Anny Wazówny i w tym czasie przechodzi największy rozwój gospodarczy. Za rządów Wazówny założono obok zamku pierwszą plantację tytoniu w Polsce. W następnych latach na urzędzie starostów spotykamy: królową Konstancja, królewny Annę i Katarzynę oraz królową Cecylię Renatę. O tym okresie zwykło się mówić jako o rządach babskich. W latach 1656 – 1657  miasto znajdowało się w rękach Szwedów i nastąpił jego stopniowy upadek. Ciekawostki krajoznawcze: kościół gotycki św. Katarzyny z 1 połowy XIV w.. Kilkakrotnie niszczony pożarami m.in. w 1414r, pod koniec XVI w. oraz w 1689 r. W rynku miasta tzw. dom Pod Kapturem z XVIII w. Odcinki murów miejskich z 1 połowy XIV w. Zamek górujący nad miastem wzniesiony w latach 1296 – 1310 przez Krzyżaków. Wielokrotnie zdobywany i niszczony. Za rządów Anny Wazówny  zamek zmienił wygląd z gotyckiej warowni na rezydencję pałacową zwieńczoną  renesansową attyką. W 1807 r. pełnił funkcję lazaretu wojsk francuskich a w 1833 r. prusacy zrobili tu więzienie. W latach 1947 – 1953  przystąpiono do odbudowy zamku.
41,0 km Szafarnia
Wieś należała w 1779 roku do Juliana Dziewanowskiego. Około 1863 r. własność Karwata a po 1896 roku kolejno własność: Rutkowskiego, Cholewy i Dobrzynieckiego. W latach 1910 – 1920 była własnością Stanisława Noskowskiego. Ciekawostki krajoznawcze: w latach 1824 – 1825 gościł tu na zaproszenie Dominika, syna Juliana Dziewanowskiego – młody Fryderyk Chopin. Obecny dwór został zbudowany w 3 ćwierci XIX w. przez Karwata, obecnie użytkowany przez Ośrodek Kultury Chopina. W otoczeniu dworu  park krajobrazowy założony w XIX w. z urozmaiconym  drzewostanem oraz licznymi sztucznymi kanałami i stawem. W parku skupienie 3 drzew: 2 dęby o obwodzie 349 i 388 cm i lipa o obwodzie 350 cm w wieku 200 lat – pomniki  przyrody.
44,0 km Płonne
Wieś wymieniona w 1323 r. W 1564 r. majątek należał do Tomasza Białkowskiego a od 2 połowy XVIII w. do połowy XIX w. do Dziewanowskich. Kolejnymi właścicielami majątku byli Piwniccy. Wieś wymieniana w korespondencji Fryderyka Chopina. Ciekawostki krajoznawcze: przebudowany dom, w którym mieszkała w latach 1925 – 1929  Maria Dąbrowska. Według tradycji napisała w Płonnem „Noce i dnie”. Obok „Góra Modrzewiowa” z 8 modrzewiami polskimi stanowiąca pomnik przyrody. Najstarsze z drzew mają około 300 lat. Kościół św. Jakuba zbudowany około 1402 r., przebudowany w latach 1545 – 1546  staraniem Erazma Kretkowskiego. Gotycki o zatartych cechach stylowych. Przy kościele znajduje się obelisk ku czci Jana Dziewanowskiego, bohatera  spod Samosierry, zrujnowany dwór z początku XIX w. który przed wojną należał do Łempickich. W otoczeniu park krajobrazowy z końca XVIII w. z modrzewiami – pomnikami przyrody.
48,0 km Półwiesk Mały
Wieś znana od 1 połowy XVI wieku jako własność rodziny Radzikowskich. W 2 połowie XVI wieku należała do Stanisława Łosia, następnie do Stanisława Kuczborskiego. W XVII wieku należała do Mączyńskich a potem do Cissowskich. Tomasz Cissowski sprzedał w końcu XIX wieku majątek półwieski Edwardowi i Ludwice Rudowskim. Ostatnim właścicielem majątku był Jan Rudowski, syn Edwarda. Ciekawostki krajoznawcze: pałac z 1 połowy XIX wieku z kartuszem herbowym Cissowskich; park pałacowy z 2 połowy XIX wieku oraz zabudowania folwarku z przełomu XIX i XX wieku.
 56,0 km Radziki Duże
Wieś wymieniona w 1384 r. kiedy należała do kasztelana dobrzyńskiego Andrzeja herbu Ogończyk który dał początek Radzikowskim. W 1752 r. właścicielem był Stanisław Przeciszewski, na początku XIX w. Kazimierz Przeciszewski a od 1839 r. Franciszek Salezy Dmochowski. W okresie międzywojennym właścicielami byli bracia Cohn. W 1784 r. Franciszka z Tarnowskich Przeciszewska otrzymała od króla przywilej na lokację miasta, który  w 1794 r. został cofnięty. Ciekawostki krajoznawcze: kościół paraf. św. Katarzyny z przełomu XIV/XV w., gotycki, dwór z czterokolumnowym portykiem zbudowany w 2 połowie XIX w. przez Przeciszewskich, klasycystyczny, na cmentarzu pomnik powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Bolesławicami (29.III.1864 r.). W parku obok dworu znajdują się ruiny rycerskiego zamku wzniesionego w latach 1435 –1466  przez Radzikowskich. Zamek w 1510 r. został przebudowany przez ostatniego z rodu Mikołaja Radzikowskiego. W czasie wojen szwedzkich uszkodzony, popadł w ruinę. Obiekt reprezentuje najprostszy typ rycerskiej siedziby obronnej. Pierwotnie dostępu do zamku broniła mokra fosa nawadniana z zanikającego obecnie stawu. zamek został wzniesiony z cegły, którą układano w układzie wendyjskim i gotyckim a do podmurówki użyto kamienia polnego. Założony na planie kwadratu 28,8 m x 28,8 m. Wjazd do zamku prowadził od strony północno – zachodniej  przez przedbramie. Pozostały do dziś mury obwodowe zachowane prawie w całości. W miejscu pierwotnego budynku mieszkalnego piwnice o sklepieniu kolebkowym.
58,5 km Radziki Małe
Wieś do 1395 roku należały do Andrzeja Ogona, po którym dziedziczył syn Mikołaj z Kutna. W 1 połowie XVI wieku Radziki Małe należały do Zofii z Radzikowskich żony Sędziwoja Żelskiego. W 1673 roku wieś należała bądź była dzierżawiona przez jezuitów grudziądzkich. Od 1 połowy XVIII wieku majątek przeszedł do rodziny Pląskowskich, u której znajdował się do początku XIX wieku. Przez większą część XIX wieku majątek stanowił własność Grąbczewskich. Po Powstaniu Styczniowym Ignacy Grąbczewski zmuszony był sprzedać majątek, który w 1869 roku nabył Władysław Gniazdowski . Ostatnim właścicielem majątku do 1939 roku był Tadeusz Gniazdowski. Ciekawostki krajoznawcze: na lekkim wzniesieniu ruina pałacu zbudowanego w XVIII wieku, w którym zachowana jest polichromia XVIII wieczna ze scenami z polowania, wymagająca natychmiastowego ratunku.
61,0 km Łapinóżek
Wieś znana od 2 połowy XVI wieku, kiedy należała do Łapinoskich. W XVII wieku należała bądź była dzierżawiona przez jezuitów z Grudziądza. W 1 połowie XVIII wieku synowie Jana Kuczborskiego podzielili odziedziczony majątek. W połowie XVIII wieku osiedlono w niej kolonistów – olendrów. Do końca XVIII wieku należała do Pląskowskich później do Twarowskich oraz Grąbczewskich. W 1869 roku majątek nabył Władysław Gniazdowski. W końcu XIX wieku majątek Łapinóżek obejmował: Lamkowiznę, Bogaczewo, Chorab, Brzostowiec oraz Ławy. U Gniazdowskich majątek znajdował się do 1939 roku. Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka kamienna z 1905 roku oraz dwór z 2 połowy XIX wieku.
65,0 km Łapinóż
Wieś wymieniona w dokumencie z 1345 roku księcia dobrzyńskiego Władysława. Położona nad Rypienicą, dopływem Drwęcy. W latach 1431 – 1435 należała do Namięty z Łapinóża, który walczył z Krzyżakami. W 1540 roku była własnością Narzymskich, później zaś do Żelskich. Pomiędzy latami 1720 – 1871 majątek łapinoski był częścią dóbr osieckich należących do Sierakowskich. Ostatnim właścicielem majątku przed II wojną światową był Wacław Grylewicz. Ciekawostki krajoznawcze: dwór z 2 połowy XIX wieku przebudowany oraz kapliczka przydrożna kamienna z 1906 roku.
70,0 km Gorczenica
Wieś wymieniona w 1414 roku jako wieś czynszowa w komturstwie brodnickim. W latach 1437 – 1438 został wymieniony młyn wodny, którego młynarz opłacał czynsz Krzyżakom ziarnem. W 1535 roku była własnością  królewską w starostwie brodnickim.  W 1799 roku wieś miała wykazanych 11 dymów mieszkalnych. Istniejący majątek w 1800 roku należał do Andrzeja Schmita a w 1855 roku do Leo von der Goltza. Ciekawostki krajoznawcze: kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1 połowy XIV wieku, gotycki; cmentarz ewangelicki z XIX wieku: dwa cmentarze rzymsko – katolickie  z 1948 roku oraz  przy kościele z XIX wieku.
78,0 km Brodnica
Prawa miejskie otrzymała w 1298 r. W latach 1317 – 1479  znajdowała się w rękach krzyżaków. Dzielnica miasta – Michałowo we wczesnym średniowieczu było ośrodkiem ziemi michałowskiej, którą książę kujawski Leszek sprzedał w 1317 r. zakonowi krzyżackiemu. W czasie wojny trzynastoletniej  w latach 1454 – 1466 miasto przechodziło kilkakrotnie z rąk do rąk. W 1479 r. włączone do Korony zostało siedzibą starosty królewskiego. Rozkwit gospodarczy miasta nastąpił w XVI w. oraz w latach 1604 – 1625  (za rządów Anny Wazówny). W połowie XVII w. na skutek wojen szwedzkich nastąpił upadek miasta. W 1807 – 1815  należało do Księstwa Warszawskiego. Obecnie liczy 20.000 mieszkańców. Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny z przełomu XIII/XIV w. ceglany, gotycki, wewnątrz polichromia gotycka, renesansowa oraz barokowa, gotyckie rzeźby z 2 połowy XIV w. oraz krucyfiks z 2 połowy XIV w. Kościół i klasztor Reformatorów (obecnie franciszkanów) fund. Józefa i Rozalii z Czapskich Pląskowskich w 1751r. Po kasacie zakonu w 1831 r. kościół zamieniono na cmentarny, garnizonowy a klasztor na więzienie (1939 r). Po 1945 r. objęty przez franciszkanów. Kościół barokowy z wyposażeniem rokokowym, klasztor o skromnych cechach barokowych. Wieża Mazurska z początku XIV w., gotycka, Brama Chełmińska z 2 połowy XIV w. Wieża i szczyt ratusza gotyckiego z końca XIV w., który  spalił się w 1631 r. .a następnie został rozebrany w 1868 r.  Spichlerz renesansowy z 1604 r., przebudowany XIX/XX w. Pałac Anny Wazówny wzniesiony około 1564 r. przez starostę Rafała Działyńskiego, przebudowany w 1969r. Zamek krzyżacki wzniesiony w latach 1308 – 1339 , jako siedziba komturów krzyżackich. Od 1479 do 1772 r. siedziba starostów polskich m.in. Działyńskich (1485–1604), Anny Wazówny (1604 –1625). W czasie wojen szwedzkich zniszczony i częściowo rozebrany przez władze pruskie w XVIII wieku. Zachowane zarysy murów i częściowo piwnice, wysoka 54 m ośmioboczna wieża, częściowo budynek bramy oraz partie murów obronnych przedzamcza. Przy ulicy Kamionki dąb – pomnik przyrody  ( 460cm ). Na uwagę zasługuje trójkątny rynek.
81,0 km Karbowo
Dzielnica Brodnicy. Dawniej wieś. W 1239 roku należała do biskupów płockich. W latach 1423 – 1424 majątek rycerski w Karbowie należał do Tworzyjana z Karbowa. Od 1799 roku majątek należał do Józefa Rembielińskiego. W 1804 roku Florian Ignacy Lewald – Jezierski odsprzedał majątek Ernstowi Krieger. U schyłku XIX wieku majątek w Karbowie należał do największych majątków ziemskich w rejonie Brodnicy i obejmował około 2.500ha  powierzchni. Po śmierci juniora Ernsta Kriegera w posiadanie majątku wszedł Bank Krajowy w Berlinie, który dokonał jego parcelacji. Pozostałość z majątku tzw. resztówkę nabył w 1898 roku Lehmann. Ciekawostki krajoznawcze: ruina dworu z 1765 roku; zabytkowy park w typie krajobrazowym z początku XIX wieku z ciekawymi gatunkami drzew m.in. platan klonolistny, tulipanowiec amerykański oraz lipa Moltkego Na uwagę zasługują również zabudowania folwarku w tym ciekawy spichlerz i gołębnik w kształcie baszty z końca XIX wieku.
86,5,0 km Bachotek (mostek Jadwigi) – jezioro
Mostek na Skarlance. Ciekawostki krajoznawcze: wzdłuż Skarlanki rozciąga się rezerwat przyrody „Bachotek” utworzony w 1984 r. na powierzchni 22,71 ha. Utworzony został w celu ochrony unikalnego zbiorowiska roślinności wodnej. W czasie II wojny światowej po drugiej stronie rzeki Skarlanki  hitlerowcy bestialsko zamordowali kilkuset Polaków a następnie próbowali spalić zwłoki. Na miejscu w 1958 r. odsłonięto pomnik w kształcie stylizowanego orła proj. Juliusza Wilskiego.
89,0 km  Grzmięca (kanał między jeziorny)
W 1414 roku został wymieniony młyn wodny należący do Zakonu krzyżackiego. Od połowy XV wieku. osada była własnością królewską. Obecnie znajduje się tu siedziba Brodnickiego Parku Krajobrazowego. Ciekawostki krajoznawcze: młyn i tartak z końca XIX wieku; dom młynarza z końca XIX wieku; w ogrodzie stoły z kamieniami młyńskimi wykorzystanymi na blaty; wylęgarnia ryb należąca do PZW.  Przy szosie rośnie dąb „Adam”  – pomnik przyrody; jezioro Strażym o powierzchni  73 ha i maksymalnej głębokości 9 m.
94,0 km Wielkie Partęczyny – jezioro
Posiada powierzchnię 329 ha oraz maksymalną głębokość 29 m. Na jeziorze wyspa o lokalnej nazwie „Wielka Syberia” objęta prawną ochroną w formie rezerwatu przyrody.
95,0 km Okonek – jezioro
Ciekawostki krajoznawcze: rezerwat przyrody o powierzchni 8ha, założony w 1963 roku. Ochronie zostało objęte torfowisko z żurawiną drobnolistną rosiczką okrągłolistną. W ciągu roku na tafli jeziora można zobaczyć płaszcz mchów torfowców pokrywający taflę jeziora, niekiedy ulegający rozerwaniu i tworzący  pływające wyspy.
97,0 km Ciche
Wieś założona na początku XVIII wieku w formie rzędówki. W końcu XIX wieku poszczególne części wsi nazywały się: Podbrodnica, Tytowo, Budy, Pokornia i Marianowo. Na początku XX w do Cichego należały przysiółki: Ładnówko i Przybyszewo. Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka przydrożna z XX wieku; lipa – pomnik przyrody oraz cmentarze: ewangelicki z XIX wieku i rzymsko-katolicki z 1934 roku, kaplica pw. św. Stanisława Biskupa  i Męczennika. Na południowy – zachód od wsi znajduje się jezioro Ciche o powierzchni 111 ha i maksymalnej głębokości 13 metrów. 
99,0 km  Ładnówko
Przysiółek należący do Cichego, założony w XIX wieku. Na koniec XIX wieku było 12 domów mieszkalnych. Ciekawostki krajoznawcze: kapliczka z XX wieku; pomnik zamordowanej przez Niemców rodziny Jakubowskich.
101,5 km Łąkorek – wieś
Wymieniona w 1414 r. jako zniszczona. W latach 1423 – 1424 majatek rycerski należący do Hannosa. W 1570 r. przy wsi istniał folwark królewski z młynem o 2 kołach. W XVIII w. wieś należała do starostwa łąkorskiego. Ciekawostki krajoznawcze: pałac z 1910r. o cechach secesyjnych, otoczony parkiem z końca XIX wieku, w którym kilka drzew pomników przyrody (lipy drobnolistne i kasztanowiec). Nad jeziorem Łąkorz przy kanale prowadzącym do jeziora Partęczyny Wielkie znajdują się relikty nawodnej osady palowej (palafitu) z XIV wieku odkrytej przez Maxa Toppena w 70 – tych  latach XIX w. Jezioro Łąkorz posiada powierzchnię 162 ha i maksymalną głębokości 31 m.
105,0 km Łąkorz – wieś
Wymieniona w 1414 roku jako spalona. W 1439 r. wielki mistrz krzyżacki Paweł von Russdorf nadał część wsi Hansowi von Kaszlo. W 1759 r. wieś była siedzibą starostwa łąkorskiego a starostą każdorazowo był właściciel majątku (wtedy był nim Tomasz Czapski). Ciekawostki krajoznawcze: kościół parafialny św. Mikołaja z XIV wieku; na wzgórzu murowany wiatrak – holender z końca XIX wieku oraz chaty wiejskie z XIX wieku. We wsi w jednej z zabytkowych chat mieści się prywatne regionalne muzeum.
115,0 km Skarlin
Wieś wymieniona w 1339 roku, którą posiadał rycerz Fryderyk ze Skarlina. W latach 1402 – 1438 należała do Krzyżaków w wójtostwie bratiańskim. W 1414 r. doznała strat wojennych m.in. został spalony kościół.. Ciekawostki krajoznawcze: gotycki kościół św. Bartłomieja z około 1330 roku; jezioro Skarlińskie  o powierzchni 300ha i maksymalnej głębokości 15,5m. Przy półwyspie Kuchnia relikty nawodnej osady palowej (palafitu) z XIV w.
119,0 km Lekarty
Osada wymieniona w 1402 r. przez wójta bratiańskiego Henryka Marschalka jako opustoszała. W 1414 roku poniosła szkody wojenne, została spalona. W 1570 roku stanowiła własność królewską w starostwie bratiańskim, posiadała wtedy karczmę. Ciekawostki krajoznawcze: jezioro Lekarty o powierzchni 46ha oraz chaty z XIX wieku.
124,0 km Nowy Dwór
W 1402 roku wieś czynszowa należąca do Zakonu w wójtostwie bratiańskim. W 1414 roku wieś poniosła szkody wojenne. W 1570 roku należała do króla w starostwie bratiańskim. Ciekawostki krajoznawcze: grodzisko owalne o wymiarach 30 x 40 m, późnośredniowieczne – zwane górą Pikówką
125,5 km Chrośle
Sołtys Tileman Freyfald w 1340 roku otrzymał od Krzyżaków przywilej lokacyjny na wies. W 1437 roku należała do króla w starostwie bratiańskim. Od założenia do 1527 roku wieś należała do diecezji pomezańskiej. Ciekawostki krajoznawcze: cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku; w centrum kapliczka z 1 połowy XX wieku. 
130,0 km Radomno
Wieś lokowana w latach 1301 – 1331 przez komtura krajowego Siegharda von Schwarzburga. W 1316 r. został wymieniony pleban Piotr. W 1570 roku była własnością królewską z młynem wodnym majacym 1 koło oraz z karczmą. Ciekawostki krajoznawcze: kościół p.w. Najświętszego Serca Jezusa z lat 1900 – 1906: dwór z końca XIX wieku z otaczającym go parkiem. Na wyspie jeziora Radomińskiego o powierzchni 115ha i maksymalnej głębokości 28 metrów, znajdują się wały wczesnośredniowiecznego grodziska funkcjonującego w XI – XII wieku.

Wydawcą foldera jest Oddział Miejski PTTK im. Mariana Sydowa w Toruniu, Folder nr 29 wydano w 2011r.Szlak zielony: Toruń – Golub-Dobrzyń – Brodnica – Radomno

www.pttk.torun.pl/sz.row.Toruń-Radomno

Szlak żółty pieszy TORUŃ – Golub D. – Brodnica – Ostrowite

Szlak, ( w rejestrach PTTK oznaczony jako TO-231) prowadzi z Torunia, wzdłuż doliny Drwęcy, przez Pojezierze Brodnickie do Radomna, skąd jego przedłużenie prowadzi na teren Pojezierza Iławskiego. Szlak żółty jest fragmentem szlaku europejskiego łączącego Niemcy i Litwę, który oznaczony jest w międzynarodowych spisach kodem E-11, a przez teren Polski wiedzie od Słubic po Ogrodnik!.
Szlak „wkracza” na teren Gminy u zachodnich brzegów Jeziora Skarlińskiego (ok. 147 km od Torunia, ok 20 km od wsi Ostrowite i ok. 13 km od wsi Łąkorek).0d rozwidlenia szos z Nowego Miasta Lubawskiego do Biskupca Pomorskiego i Łąkorza szlak wiedzie polną drogą ok. 2 km do wsi Skarlin. Na początku tego odcinka rozległy widok na wydłużoną rynnę Jeziora Skarlińskiego. W centrum wsi za kościołem, na szlaku na rozwidleniu szos szlak skręca w lewo i drogą wśród pól doprowadza po kolejnych 2,5 km do wsi Lekarty. Tu znaki opuszczają szosę i kierują się polną drogą na północny wschód, w kierunku widocznego w dole jeziora Gryźliny. a następnie wzdłuż południowego brzegu jeziora na wschód do wsi o tej samej nazwie. Z Gryźlin szlak prowadzi od kościoła drogą wśród pól, dalej na wschód i północny wschód.
Po przekroczeniu nasypu rozebranej linii kolejowej Iława – Nowe Miasto Lubawskie dochodzi od zachodu do Radomna. W Radomnie (160 km licząc od Torunia i 13 km od wejścia na teren Gminy) szlak prowadzi na południowy skraj jeziora Radomno. Następnie wschodnim brzegiem południowej zatoki tegoż jeziora aż do mostu na wschodniej zatoce jeziora Radomno. Poprzez most na jeziorze wiedzie do osady Nowy Ostrów i po ok. 1 km opuszcza teren Gminy. Po. ok. 9 km. trasą wzdłuż rzeczki Rudej, leśniczówki Katarzynki, jezior Czerwonego i Łąckiego, cały czas wśród lasów, doprowadza do Iławy. Przez teren Gminy szlak biegnie na przestrzeni ok. 15 km.

www.pttk.torun.pl/TO-231y_E11_TORUŃ-Golub D.-Brodnica-Ostrowite

Czerwony szlak pieszy Nowe Miasto Lubawskie – Radomno

Szlak ten w rejestrach PTTK oznaczony jest jako TO-2215, łączy Nowe Miasto Lubawskie z żółtym szlakiem doliny Drwęcy, a poprzez ten szlak z Pojezierzem Brodnickim i Pojezierzem Iławskim. Szlak prowadzi z Nowego Miasta Lubawskiego do Radomna i liczy ok. 13 km. Szlak zaczyna się w pobliży byłej stacji stacji PKP Nowe Miasto Lubawskie, obecnie jest dworzec autobusowy i niemal od razu, po ok 1 km, wkracza na teren Gminy. Przez pierwsze 3 km prowadzi cały czas w górę szosą do Nawry. W wielu miejscach m.in. z placu u stóp pomnika poległych i pomordowanych w II wojnie światowej roztaczają się rozlegle widoki na dolinę Drwęcy. Ok. 2 km za Nawrą skręca w prawo i polną drogą, pofalowanym terenem, poprzez pola, niewielkie laski i łąki wiedzie na północ do Nowego Dworu. Stąd znowu szosą poprzez Chrośle prowadzi dalej na północ do centrum wsi Radomno.

0,0 km
Udokumentowana historia Nowego Miasta Lubawskiego sięga roku 1325, kiedy komtur Ziemi Chełmińskiej Otto von Luterberg założył nad rzeką Drwęcą miasto nazwane Novum Forum(Nowy Targ). Stało się ono ważnym ośrodkiem administracyjno-gospodarczym Państwa Zakonnego, o czym świadczą zachowane do dziś zabytki budowlane. Nowe Miasto, w średniowieczu zwane także Nuwenmarkt, było jednym z najbardziej ufortyfikowanych miast Zakonu Krzyżackiego. System obronny miasta powstawał w I połowie XIV wieku. Miasto otoczono podwójną fosą zasilaną wodami Drwęcy i obsypano międzywałem ziemnym. Mury obronne miały grubość około 1 metra, wysokość prawie 7 metrów. Uległy częściowemu zniszczeniu w XVII wieku i podczas Wojny Północnej (1700-1721), ale największe spustoszenia przyniósł im wiek XIX. Cegły z rozbiórki murów posłużyły do zabudowy ulicy Okólnej, powstałej w linii dawnych umocnień. Do dzisiaj zachowały się jedynie fragmenty tych fortyfikacji.
1,5 km
Nawra pomnik Monument dłuta Ryszarda Wachowskiego upamiętnia pomordowanych w czasie II wojny światowej mieszkańców Nowego Miasta. Z założenia pomnikowego rozległy widok na dolinę Drwęcy.
3,2 km
Nawra Wieś podobnie jak inne wsie w okolicy, powstała w XIV wieku
7,4 km
Nowy Dwór Bratiański Wieś założona w 1340 roku, cmentarz ewangelicki z XIX wieku. Na południowym skraju wsi Góra Pikowa, średniowieczne grodzisko.
11,0 km
Radomno PKP Linia powstała w 1902 roku. Obecnie używana tylko do przewozów towarowych.
13,0 km
Radomno Wieś powstała na pocz. XIV wieku. We wsi zabytkowy kościół z 1906 roku i dwór z końca XIX wieku z otaczającym go parkiem.
Źródło: www.szlaki.mazury.pl
www.pttk.torun.pl/TO-2215c.html

Ścieżka rowerowa północnym skrajem Welskiego Parku Krajobrazowego

Ścieżka oznakowana w terenie znakami zielonymi prowadzi głównie przez tereny rolnicze z mozaiką niewielkich zadrzewień i zabagnień. Aby dostać się na tę trasę należy w miejscowości Rynek skręcić z drogi asfaltowej w prawo. Tuż przed wysokim budynkiem młyna wodnego (czynnego!) odbija droga gruntowa w kierunku północnym. Mija ona zabudowania i prowadzi dalej ku północy. Podążając tą drogą mijamy po prawej stronie skarpę z drzewostanem osikowo-brzozowo-sosnowym i po kilkuset metrach napotykamy zarastający staw otoczony krzaczastymi wierzbami. Dostępu do lustra wody bronią rozległe szuwary turzycowe z pałką szerokolistną. Jeziorko to powstało przez szerokie rozlanie wód wijącego się dnem dolinki strumienia, który dawniej napędzał żarna młyna we wsi Rynek. W pobliżu widać przewrócony pień olszy z uniesioną w górę tarczą korzeniową. Stojąc twarzą w kierunku stawu za plecami mamy różnowiekowy las dębowy. W jego runie obserwujemy: przytulię, gwiazdnicę gajową, jasnotę gajowca, turzyce i chmiel, który jest rośliną rozdzielnopłciową, to znaczy osobno występują organizmy męskie i osobno żeńskie. Chmielowi i dębom towarzyszy leszczyna, sosna i graby. U podnóża skarpy znaleźć możemy niewielkie mrowiska założone u podstawy pni dwóch potężnych brzóz. Mrówki w przyrodzie noszą miano sanitariuszy, gdyż przyczyniają się do oczyszczania sąsiadującego z mrowiskami terenu z padłych zwierząt i innych resztek organicznych, ale również z nadmiaru owadzich szkodników niszcząc ich jaja i poczwarki. Można tu również obserwować ptaki pływające (kaczki krzyżówki, czernice, perkozki). Porównać możemy sylwetki pływających ptaków – krzyżówka, należąca do tzw. kaczek właściwych, żerujących na powierzchni wody lub na przybrzeżnych płyciznach charakteryzuje się dość zwartą sylwetą z zadartym do góry „ogonkiem”. Należąca do grążyc czernica i perkozek (najmniejszy z występujących w Polsce perkozów) mają bardziej opływowe sylwetki, pomagające im w nurkowaniu w poszukiwaniu pokarmu w głębszych partiach zbiorników. Spośród drapieżników w tej okolicy dostrzec można kołującego myszołowa a obserwator zauważy na podbagnionych terenach gniazdującego tu błotniaka stawowego.
Podążając dalej zielonym „szlakiem” docieramy do mostku na strumieniu. Po obu jego stronach na obniżonym i podmokłym terenie rośnie łęg, który w miejscach najbardziej podmokłych przechodzi w ols. Tworzą go drzewa najbardziej odporne na wysoki poziom wód gruntowych, którym nie przeszkadza okresowe podtapianie korzeni. Po bokach tego strumienia, pomiędzy „babrzyskami” dzików licznie są zlokalizowane drobne źródliska, zasilające wodą ów strumień. Woda podskórna spływając ze stoków dolinki rynnowej napotyka w głębi ziemi na ilaste warstwy nieprzepuszczalne i po ich powierzchni spływa grawitacyjnie w dół. W miejscu, w którym warstwa ilasta została naruszona (w tym przypadku wypłukana przez wcinający się w głąb strumyk) sączy się nieustannie woda. Grunt w tym miejscu jest nasycony i niech nie zmyli nas jego równa i gładka powierzchnia. Nastąpnięcie w takim miejscu nierzadko może się skończyć wpadnięciem „po pas” w błoto. Kilkadziesiąt metrów dalej rozpoczyna się stroma skarpa o wystawie południowej. Porasta ją las świerkowy, który w wyższych partiach przechodzi w widny las sosnowy. W nim to znajdziemy „kuźnie” (miejsca żerowania) ptaków i wiewiórek. Poznamy je po nienaturalnym nagromadzeniu szyszek na małej powierzchni – najczęściej u stóp któregoś z drzew. Ptaki nie mające wolnych kończyn by przytrzymać pokarm a nie mogąc sobie poradzić tylko jedną mogą (umiejętność tę opanowały papugi, które potrafią stojąc na jednej nodze w drugiej trzymać pokarm i obracać go tak, aby jak najłatwiej było go spożyć) zatykają w szczeliny drzew szyszki i z tak umocowanych wyjadają nasiona. Na widnych polankach oraz w miejscach silniej nasłonecznionych znajdują się płaty roślinności ciepłolubnej, którym towarzyszy m.in. pluskwica europejska objęta ochroną ścisłą. Roślina ta ma charakterystyczny ostry zapach podobny do tego jaki wydzielają pluskwiaki (rząd owadów), stąd też i jej nazwa.
Po dotarciu do kolejnego punktu na trasie oczom naszym przedstawia się otwarty krajobraz, kryjący w sobie pewną tajemnicę. Zbliżamy się do ruin opuszczonego gospodarstwa, na zgliszczach którego wybudowano nową ambonę myśliwską. Bardzo ciekawym elementem jest pobliskie źródlisko znajdujące się w kępie drzew. Niestety powierzchnia jego zarasta i utrudnione jest obserwowanie sączącej się wody. Stojąc przy ruinach zabudowań widzimy w oddali przeciwległe stoki doliny rynnowej na dnie której się znajdujemy. Owa rynna subglacjalna powstała wskutek erozyjnej działalności wód podlodowcowych płynących tunelami podlodowcowymi pod ciśnieniem hydrostatycznym. Wody te płynąc w dół jak i pod górę miały możność żłobienia, pogłębiania i wycinania głębokich rynien. Czasem większe zagłębienia zostały trwale zalane wodą, również już po ustąpieniu lodowca. Przykładem takiego zbiornika jest jez. Kiełpińskie. Zasilane niegdyś wodami fluwioglacjalnymi obecnie posiada swoją własną zlewnię, która zasila je w wodę. W ten sposób równoważony jest ubytek wody spowodowany parowaniem oraz odpływem strumieniem obok którego się znajdujemy. Jest to jeden z przykładów krajobrazu młodoglacjalnego, utworzonego w czasie ostatniego zlodowacenia (czyli przed ok. 10.000 lat). Spośród ptaków śpiewających w śródpolnych zadrzewieniach występują między innymi sikory bogatki i modre, czarnogłówki, pokrzewki czarnołbiste, cierniówki, piegże, drozdy śpiewaki, kosy, zięby a wśród pozostałej fauny dominują gatunki terenów otwartych, w tym przedstawiciele zwierzyny łownej – sarny, zające i (przy odrobinie szczęścia) lisy.
Kolejny etap naszej ścieżki zmierza do gospodarstwa, które ma oborę w dużej mierze pobudowaną z kamienia polnego. Kamienie owe pochodzą z glin zwałowych, których potężne ilości zostały naniesione podczas ostatniego zlodowacenia. Zamarzający i rozmarzający grunt pól uprawnych wypycha kamienie na powierzchnię co przyczyniło się do ukucia powiedzenia, że ziemia „rodzi” kamienie.
Kierując się na prawo na najbliższym skrzyżowaniu dojeżdżamy do tzw. „wcięcia drogowego” którym po chwili docieramy do głazowiska z kamieni polnych. Na kamieniach tych, zgromadzonych tu przez człowieka można dostrzec ślady zwierząt, które wędrując zaznaczają swój rewir. Najczęściej są to odchody, które zwierzę pozostawia w miejscu zauważalnym dla przedstawicieli swego gatunku. Innym znanym sposobem jest znaczenie moczem charakterystycznych punktów orientacyjnych, wcieranie w przedmioty wydzielin skóry i in.
Kilkaset metrów dalej po lewej stronie dostrzec można stok pagórka, którego część o zbyt silnym nachyleniu wyłączono z uprawy. Miejsce to porosło krzewami tworząc tym samym niewielkie śródpolne zakrzewienie dające schronienie ptakom. Uprawa terenu o tak dużym nachyleniu jest z jednej strony niebezpieczna ze względu na możliwość wywrotki ciągnikiem z drugiej zaś strony przyspiesza erozję wodną gleby.
Zbliżając się do Nowego Grodziczna, jeszcze przed wjazdem na asfaltową szosę widzimy wysoką miedzę (stromą skarpę) rozdzielającą dwa różne poziomy uprawowe roli, oraz liczne hałdy kamieni zbieranych z pól i gromadzonych przez rolników na miedzach i przy drogach.
W Grodzicznie znajduje się m.in. kościół parafialny, sklepy, urząd pocztowy i urząd gminy. W sąsiedztwie urzędy gminy jest również pomnik poświęcony ofiarom II wojny światowej.
Szosa, którą jedziemy stanowi północną granicę Welskiego PK. Jadąc nią mijamy nieczynne żwirowisko i krętą drogą zjeżdżamy w dół ku rzece Wel. Jest to główna rzeka gminy Grodziczno. Nurtem Welu wytyczono szlak kajakowy, którym odbywają się coroczne spływy. Przejeżdżając mostek podziwiamy meandrującą rzeczkę. W tym samym też momencie nasza trasa przecina czerwony szlak turystyczny biegnący z południa ku północy.
Zaraz za napotkanym po lewej stronie przystankiem PKS skręcamy w lewo i po ok. 200m napotykamy dawny młyn wodny na rzece Wel. Funkcjonujący do niedawna młyn został pozbawiony dostatecznej ilości wody napędzającej jego żarna, gdyż około 1 km w górę rzeki uruchomiono kolejny młyn. Spiętrzona wskutek tej inwestycji woda znalazła sobie nowe koryto, wykorzystując w tym celu dopływ Welu – Bałwankę. Pierwotny strumień, który po pogłębieniu i poszerzeniu odwadniał jez. Fabryczne i teren kopalni kredy jeziornej „Wenecja” przejął większość wód, by po ok. 5 km powtórnie oddać je Welowi jednak już poza „starym” młynem. W dalszej części trasy poruszamy się według zielonych oznaczeń szlaku.
Poruszając się wzdłuż krawędzi rynny mamy możliwość obserwowania doliny rzecznej – jej obecnego koryta, meandrów (zakoli), szeroko wyżłobionej doliny. Zjeżdżając z jej krawędzi zbliżamy się do meandrującego Welu, który leniwie toczy swe wody nie przypominając wartkiego, górskiego potoku z niedalekiego rezerwatu „Piekiełko”. Przejeżdżamy skrajem pastwisk, mijając kępy olszyn i pasące się krowy. Teraz w całej okazałości podziwiać możemy meandrującą rzekę.
Pomiędzy dwoma szeroko rozlanymi zakolami przekraczamy drewniany mostek i po wspięciu się na przeciwległą krawędź doliny ponownie widzimy rzekę Wel.
Po około 2 km jazdy polną drogą po lewej stronie widzimy niewielkich rozmiarów staw, którego lustro wody jest powyżej otaczającego go terenu! Po dojechaniu do drogi asfaltowej skręcamy w lewo, przejeżdżając jeszcze raz rzekę Wel. Zbliżamy się do miejscowości Trzcin. Ciekawostką ornitologiczną na tej trasie jest kolonia jaskółki brzegówki w skarpie żwirowni w Trzcinie jak również miejsce bytowania rzadko spotykanego trzmielojada (stanowisko odkryto w okolicy drewnianego mostu na Welu w okolicy Trzcina). Jadąc rowerem wzdłuż rzeki Wel w okolicy Trzcina zaobserwować można nad wodą zimorodki. Po prawej stronie szosy (w kierunku Rynku) widzimy niewielkie jeziorko, na którym możemy obserwować pływające łabędzie i kaczki. Kolejne dwa kilometry dalej jest miejscowość Rynek, z której to rozpoczęliśmy naszą podróż.

Żródło: www.jezioro.com.pl

www.wpk.warmia.mazury.pl/polnocnym-skrajem-welskiego-parku-krajobrazowego/

Rowerem po obu stronach Drwęcy

Plan wycieczki w głowie Zbyszka powstał z początkiem roku i od tego czasu największą zagadką była pogoda. To przecież podstawa udanej wyprawy i dobrego samopoczucia jej uczestników. Poprzednie weekendy były zimne, i to bardzo, więc zapowiedź ciepłych dni dała nam dużą dawkę pozytywnej energii. Po sprawnym załadowaniu naszych rowerów do wynajętego busa z przyczepką, licząca 16 członków Elbląska Grupa Rowerowa STOP ruszyła w czwartkowe popołudnie ku swojemu przeznaczeniu. To przecież niedaleko. Parki krajobrazowe Brodnicki i Górznieńsko-Lidzbarski znajdują się w odległości około 130 kilometrów od Elbląga, więc po dwóch godzinach jazdy byliśmy na miejscu. W trakcie podróży, tuż za Ostródą, dało się zauważyć zmianę krajobrazu. Teren stał się bardziej pagórkowaty, a krajobraz uzupełniały większe obszary leśne i coraz liczniejsze jeziora.

Rower z liściem na kierownicy
Chociaż wyjazd planowany był o godzinie 9, już o 6 rano spontanicznie zebrał się KMPK, czyli Klub Miłośników Porannej Kawy. Wśród śpiewu ptaków i kumkania żab, popijając kawę, zgromadzeni wokół Kasi jak wnuczęta wokół babci, która czyta bajkę, wsłuchujemy się pilnie, starając się zapamiętać jak najwięcej informacji o dzisiejszym celu podróży. Brodnicki Park Krajobrazowy utworzono w 1985 roku w centralnej, najbardziej wartościowej przyrodniczo i krajobrazowo części Pojezierza Brodnickiego. Ponad 40 procent jego powierzchni zajmują lasy, a jezior jest około 60. W granicach parku znajduje się siedem rezerwatów przyrody. Rzeźba terenu charakteryzuje się urozmaiceniem, dynamiką i bogactwem form. Śniadanie zjedzone ze smakiem, sakwy zapakowane, grupowe zdjęcie zrobione, zatem w drogę. Pierwsze kilometry, ze względu na ukształtowanie terenu i układ dróg, musimy pokonać dosyć ruchliwą drogą nr 15. Po przejechaniu w niesprzyjających warunkach około trzech kilometrów dojeżdżamy do Brzozia Lubawskiego i po skręcie w prawo docieramy do miejscowego kościoła. W tym momencie Ediemu rower odmawia posłuszeństwa. Jak w komedii, w rękach zostaje mu kierownica, a rower odjeżdża samopas. Na szczęście obyło się bez kraksy, ale w trybie pilnym trzeba było szukać pomocy, by naprawić pękniętą kierownicę…..

Część grupy obejrzała przez zamkniętą kratę wnętrze necromańskiego kościoła z XIX wieku i udała się do firmy zajmującej się wyrobem bram, ogrodzeń, balustrad i wszelkimi usługami ślusarskimi, by asystować przy naprawie roweru. Dzięki informacjom uzyskanym od miejscowych możemy opuścić ruchliwą trasę i kontynuować podróż w kierunku Nielbarka drogą szutrową, miejscami nieco piaszczystą. I już mamy przedsmak tego, co towarzyszyć nam będzie w dalszej eskapadzie. Urozmaicona rzeźba terenu, malownicze widoki i drogi o bardzo małym natężeniu ruchu motorowego sama przyjemność. Na sześciokilometrowej trasie z Nielbarka do Tereszewa mijają nas trzy samochody.Mimo wszystko jadący na końcu grupy Zbyszek ubrany jest w jaskrawą kamizelkę. Po krótkim odpoczynku w cieniu kościoła pod wezwaniem świętego Antoniego w Tereszewie i długim zjeździe dacieramy nad jezioro Wielkie Partęczyny, największe na Pojezierzu Brodnickim, wyróżniające się, jak podają informatory, silnie urozmaiconą linią brzegową oraz konfiguracją dna. Zachowując w pamięci niezwykły urok jeziora, kierujemy się w stronę wsi Ciche.
Po prawej stronie mijamy rezerwat torfowiskowy Okonek, ze stanowiskami żurawiny drobnolistkowej i owadożernej rosiczki. Mijając Ciche z lewej strony, przez Ładnówko kolejnym przyjemnym zjazdem dojeżdżamy do Łąkorka. Odnajdujemy ukryty pośród drzew pałacyk z 1901 roku, w którym mieszkał doktor medycyny Friedrich Lange – jak głosi napis na pamiątkowej tablicy – „dobroczyńca, człowiek ziemi nowomiejskiej XX wieku”. Ciekawostką jest to, że dzięki Langemu sprawność w dłoni odzyskał Ignacy Jan Paderewski, który po odniesionej kontuzji myślał o zakończeniu kariery. Dokładnie sprawdzamy stan pałacu, robimy kilka zbiorowych zdjęć i ruszamy dalej. Malowniczą drogą wśród pól, przez Osetno docieramy do Ostrowitego. Chcemy obejrzeć XIV-wieczny kościół pod wezwaniem świętego Jakuba, ale odbywająca się akurat uroczystość pogrzebowa krzyżuje nasze plany. Dalsza droga to pasmo westchnień i zachwytów nad tutejszymi krajobrazami i otaczającą nas przyrodą, której piękno podniosło morale grupy i zwiększyło chęci do pedałowania.
Większa część drogi ze wsi Górale do Zbiczna prowadziła przez wspaniałe lasy, które chroniły nas przed słońcem, a ścieżka wzdłuż jeziora Sosno to wręcz marzenie każdego bikera. Jeśli dolożyć do tego jeszcze odgłosy przyrody krzyk żurawia, kukanie gżegżółki czy bzykanie komarów – rowerzysta o wrażliwej duszy będzie w siódmym niebie. Jednak nie samym pedałowaniem cyklista żyje. Dojeżdżając do Zbiczna, każdy marzył o małym co nieco. W restauracji Jezioranka menu nie jest zbyt wyszukane, ale flaczki, żurek z kiełbasą, pomidorowa z makaronem i zrazy smakują jak najlepsze jadło. Oj, nie chce się ruszać. Parasole dają przyjemny cień, napoje orzeźwiają, lecz czas ucieka, a kilometrów do przejechania jeszcze sporo.
Zatrzymujemy się na moście nad Skarlanką, by obejrzeć ciekawy jaz i dawny budynek młyna wodnego. Liczyliśmy, że będziejeszcze czynna siedziba Dyrekcji Zespołu Brodnickiego i Górznieńsko-Lidzbarskiego Parku Krajobrazowego, w której chcieliśmy zaopatrzyć się w mapy, ale w godzinach popołudniowych jest ona zamknięta. W Grzmięcy zmagamy się z niełatwym podjazdem, lecz do jeziora Bachotek jedziemy przez las kolejnym zjazdem. Zatrzymujemy się w ośrodku wypoczynkowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, by zebrać siły do dalszej jazdy. Chwila poświęcona na lenistwo bądź kąpiel w jeziorze mija szybko.
Lekko zmęczeni, ale pełni wrażeń, dojeżdżamy na nocleg. Nie liczba kilometrów dała nam się we znaki, lecz wysoka temperatura i tych kilka podjazdów także. Ale czy ktoś jutro o tym będzie pamiętał?
Dokladnie o dziewiątej ruszamy na wyznaczony szlak. Dziś celem jest Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy, utworzony w 1990 roku na powierzchni prawie 27 tysięcy hektarów. Jak opisują przewodniki, „wzgórza niczym niższe partie Beskidów, jeziora jakby Mazury w miniaturze, a wokół dywany zieleni i żywiczny zapach lasów. Cudownie to Stwórca urządził, a ludzie tak skończonego dzieła nie popsuli”. Jeszcze dobrze nogi nie rozgrzane, a tu dwa ostre podjazdy.
Kierownice skrzypią, zębatki trzeszczą. Zatrzymujemy się w centrum Brzozia przy drewnianym kościele, który możemy obejrzeć od wewnątrz. Jest to neogotycka budowla o konstrukcji zrębowej. Obok stoi drewniana dzwonnica z XIX wieku. Przez Sugajno zmierzamy w kierunku Boleszyna. Miejscowości te łączy blisko pięć kilometrów drogi prostej, lekko pofałdowanej, wysadzanej klonami, lipami i brzozami. Aż chce się jechać. Boleszyn wita nas bocianim klekotem i to nie pierwsza mila niespodzianka. Za jeżdżamy pod Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej. Teren jest zagospodarowany i uporządkowany, widać ktoś patrzy na to gospodarskim okiem. Uwagę zwracają ułożone kamienie z tabliczkami. To poczet proboszczów i administratorów parafii, którzy pełnili służbę w tutejszym kościele. Lista zaczyna się od 1644 roku, od księdza Jakuba Kowalkowskiego. Mamy też okazję poznać gospodarza parafii świętego Marcina Biskupa.
Ksiądz Piotr Nowak zaprosił nas do sanktuarium i odsłonił obraz Matki Bożej Boleszyńskiej. Autor wizerunku z boleszyńskiego kościoła jest nieznany. Obraz powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku. W świątyni znalazł się na początku XVIII wieku i już wtedy otaczany był kultem, to przy nim właśnie zgromadzili się mieszkańcy okolicznych wsi podczas szalejącej wówczas epidemii cholery. Złożyli oni ślubowanie, że 8 września każdego roku gromadzić się będą na dziękczynieniu za cud uratowania życia. Mogliśmy byśmy długo jeszcze bawić w Boleszynie, ale czas ruszać w drogę. Z każdym obrotem koła zbliżamy się do Lidzbarka Welskiego. Mijam Wlewsk, gdzie podziwiamy neogotycką kaplicę grobową z 1863 roku. Kierujemy się na lidzbarski rynek. Tryskająca fontanna kusi i zaprasza do odpoczynku.
Czasu jest sporo, więc zwiedzamy i robimy zakupy. Uwagę naszą przyciąga głównie kościół pod wezwaniem świętego Wojciecha, który został zbudowany w 1752 roku na fundamentach spalonej sześć lat wcześniej drewnianej świątyni. Wystrój wnętrza w większości utrzymany jest w stylu barokowym. By przedłużyć chwile nicnierobienia, kierujemy się nad miejscowe jezioro, ze świetnie zagospodarowaną plażą i kąpieliskiem. Oczywiście amatorzy kąpieli nie odmówili sobie tej przyjemności. Ruszamy. Jednak najpierw musimy wnieść rowery po stromych schodach na wysoką skarpę, bo ktoś zamknął bramę wjazdową. Kierujemy się do leśniczówki Sarnia Góra, następnie kilkaset metrów jedziemy zabytkową aleją dębów. Wyjeżdżamy z lasu wprost do Piaseczna, skręcamy w lewo i kolejnym zjazdem dojeżdżamy do Gutowa. Ale w przyrodzie musi być równowaga, więc dalej w kierunku na Małe Leźno kręcimy pod górkę.
Nie tylko pedałami, kręcimy również cały czas głowami, bo widoki z są niesamowite. Sama wieś Małe Leźno może niejest piękna, ale urokliwie położona w obniżeniu między dwoma jeziorkami. A my znowu pod górkę, bo z owej doliny trzeba wyjechać, i w dół ostrym zjazdem dojeżdżamy do Jeziora Janowskiego. Znajdujemy kawałek dostępu do brzegu i robimy chwilę przerwy. Wygania nas nagły wiatr i widniejące na horyzoncie złowrogie chmury. Jednak w dalszej drodze nic złego nas nie spotyka. Dojeżdżamy do Brzozia i kierujemy się ku naszej przystani.
Spędziliśmy na Pojezierzu Brodnickim wspaniałe dwa dni i przejechaliśmy 140 kilometrów. Oczywiście nie sposób w takim czasie wszystkiego zobaczyć, więc pewnie kiedyś tu wrócimy.

TRASA
1 dzień : Mały Głęboczek > Wielki Głęboczek > Brzoz1e Lubawskie > Nielbark > Tereszewo > Partęczyny Wielkie > Ciche > Łąkorek > Ostrowite > Górale > Zbiczno > Grzmięca > Pokrzydowo > Bachatek > Jajkowo > Wielki Głęboczek > Mały Głęboczek- 78 km

2 dzień : Mały Głęboczek > Brzozie > Sugajno > Boleszyn > Wlewsk > Lidzbark Welski > wzdłuż Jeziora Lidzbarskiego > Klonowo > Piaseczno > Gutowo > Małe leźno > Wielkie leźno > lembrze > Janówko > Brzozie > Mały Głęboczek – 62 km

Dla kogo -dla każdego, choć liczne podjazdy mogą lekko zmęczyć, ale jak jest podjazd, to najczęściej z drugiej strony jest zjazd.
Nawierzchnia -lokalne drogi szutrowe i asfaltowe, rzadko uczęszczane przez samochody.
Noclegi naszą bazą wypadową było gospodarstwo agroturystyczne Sopień w Małym Głęboczku. Okolica obfituje w ośrodki wypoczynkowe, kempingi i gospodarstwa agroturystyczne.
Porady bez problemu kupimy na trasie coś na ząb, sklepy niemalże w każdej wsi, zjedzenie czegoś ciepłego raczej w większych miejscowościach.

Region w internecie – www.pojezierzebrodnickie.plwww.brodnicki.park.w.interia.pl; www.glpk.vot.pl
Marek Rapiega

żródło: www.rowertour.pl